Nowożytne konfesje polskie. Artystyczne formy gloryfikacji grobów świętych i błogosławionych w dawnej Rzeczypospolitej

Ryszard Mączyński

Rozprawa niniejsza stanowi pierwszą próbę wydobycia z zapomnienia i zgromadzenia konfesji powstałych od schyłku XVI po przełom XVIII i XIX wieku na ziemiach Rzeczypospolitej (w jej granicach przedrozbiorowych) oraz zaprezentowania na ich podstawie syntetycznej refleksji badawczej nad artystycznymi sposobami gloryfikowania grobów świętych. zmierza do uchwycenia z jednej strony cech najbardziej typowych w swej powtarzalności, z drugiej zaś rysów wyraźnie indywidualnych w dziełach najdojrzalszych. Dąży do ujawnienia zasadniczych trendów ewolucyjnych i odczytania dynamiki zjawiska na tle przemian ideowych w Kościele katolickim (walczący triumfujący). Rozpatrywanie dzieł polskich na europejskim tle (ze szczególnym uwzględnieniem Rzymu, stanowiącego centrum sztuki sakralnej, tudzież terytoriów dzisiejszej Austrii i Czech naturalnej drogi przenikania owych wzorów) winno pozwolić na wskazanie źródeł inspiracji niektórych realizacji, a także umożliwić wyodrębnienie oryginalnych rozwiązań rodzimych. Konstrukcja całej dysertacji została zamierzona jako rozważania nad poszczególnymi członami konfesji, od tego, co stanowiło jej niezbywalne centrum, owo sanctissimum, ku zewnętrznej plastycznej oprawie i wymowie ideowej całości. zatem: od relikwii, tudzież sposobów ich pozyskiwania, przez formy i funkcje relikwiarzy, rozmaite tradycje prezentowania głównego wizerunku kultowego świętego patrona, wreszcie architektoniczne i niearchitektoniczne kształty ołtarzy-grobowców oraz ich lokalizacje w przestrzeni świątyni, a na wątkach treściowych tego rodzaju mauzoleów skończywszy. Porządek ów pozwalający na klarowne usystematyzowanie zjawiska przyjęty został także w szkicu wstępnym, ukazującym zasadnicze tendencje w zakresie tworzenia konfesji w sztuce obcej, przykłady zaś starano się dobrać tak, by mogły następnie służyć jako konkretny materiał porównawczy dla zabytków rodzimych.